“İlan mı, ilân mı?” Yazım Yanlışlarının Tarihsel ve Akademik İncelemesi
Bir tarihçinin dilsel serüveninden bir giriş
Geçmişin sayfalarını karıştırırken, yalnızca büyük olayların değil; kelimelerin yazılışlarının, anlamlarının ve dönüşümlerinin de bir zaman yolculuğuna çıktığını fark ettim. Dildeki küçük farklar —bir işaret, bir harf— bizi büyük kırılma noktalarına götürebilir. İşte bu yazıda, Türkçede sıkça karşılaşılan bir soru üzerine eğileceğiz: “İlan mı, ilân mı?” Yalnızca yazım kılavuzlarının değil, tarihsel bağlamın da ışığını alarak bu soruna yaklaşacağız.
Yazım Kuralları ve Kökenler
Türk Dil Kurumu’nun (TDK) güncel rehberlerine göre, kelime doğru yazılışı “ilan” şeklindedir. [1] Sözlüklerde “iğlan” ya da “ilân” biçimleri yanlış olarak belirtilmiştir. [2] Kelimenin kökeni Arapça “iʿlān” (إعلان) sözcüğüne dayanır; duyuru, bildirme anlamındadır. [3]
Bu açıdan bakıldığında, “ilân” şeklinde yazım eski metinlerde veya Osmanlı Türkçesinde karşılaşılabilecek bir biçim olabilir. Ancak günümüz Türkiye Türkçesinde kılavuz yazım kuralları “ilan” biçimini benimsemiştir.
Tarihsel Süreçte Yazımın Dönüşümü
19. yüzyıl Osmanlı döneminden başlayarak dilde gerçekleşen dönüşümler, Latin harflerine geçiş, modernleşme rüzgârları ve yazım reformları —hepsi bir arada— yazımın standartlaşmasına katkı sağlamıştır. Bu bağlamda “ilân” gibi Arapça kökenli biçimler, Osmanlı resmi yazılarında görünürken; Cumhuriyet dönemi ve sonrasında sadeleştirme yönünde adımlar atılmıştır.
Örneğin 1928’de Latin harflerinin kabul edilmesiyle birlikte Türkçede yazım reformu gündeme gelmiş; bu durumda Arap harflerinden gelen uzatmalı işaretler, aksanlar ya da izler zaman içinde kullanım dışına çıkmıştır. Bu tür reformlar, kelimenin grafik görüntüsünü değiştirmiş, dolayısıyla yazım tercihlerinde kırılmalara neden olmuştur.
Dolayısıyla “ilân” biçimi, geçmişin izlerini taşıyan bir yazım hatırası olarak düşünülebilir; günümüzde ise standardı “ilan”dır. Bu geçiş, dilin toplumsal işlevinin ve yazının halkla buluşma biçiminin tarihsel dönüşümünü de yansıtır.
Akademik Tartışmalar ve Toplumsal Yansımalar
Akademik anlamda bakıldığında, yazım tercihlerinin yalnızca dilbilgisi ekseninde değil, toplumsal dönüşüm ve kimlik bağlamında da ele alınabileceği görülüyor. Örneğin bir dilbilimci, “ilân” gibi eski biçimlerin kullanılmasının arka planda dilin elit yazı kültürüyle ilişkili olduğunu, modern dönemlerde “ilan” biçiminin ise demokratik yazı alanlarının yükselişiyle birlikte halkla daha yakın bağ kurduğunu öne sürebilir.
Bir başka bakış açısı ise dilin statü göstergesi olabileceğidir: “ilân” biçimi eski metinlerde resmi belgelerde karşımıza çıkarken, “ilan” biçimi günlük yazıya daha elverişli hale gelmiştir. Bu bağlamda yazım tercihi, bir anlamda sosyal sınıf, eğitim düzeyi ya da yazılı kültürün değişimine dair ipuçları sunar.
Ayrıca, yazım hataları üzerinde yapılan çalışmalarda, “ilan” kelimesindeki yanlış biçimlerin hâlâ yaygın olduğuna dikkat çekilir. Toplum içinde “iğlan”, “ilân” gibi biçimler zaman zaman görülmekte ve bu da dilsel eğitim ihtiyacına işaret etmektedir. [4] Bu açıdan bakıldığında, bir kelimenin yazımı üzerinden dil toplumu ve yazılı kültür hakkında çıkarımlar yapılabilir.
“İlan mı, ilân mı?” – Günümüz İçin Çıkarımlar
Günümüzde bir metin hazırlarken ya da sosyal medya paylaşımı yaparken doğru yazım hâlâ önemlidir. SEO açısından düşünürsek, “ilan” gibi kelimelerde yazım standartına uyulması, arama motorlarında daha doğru indeksleme açısından fayda sağlar. Bu nedenle ilan biçiminin tercih edilmesi, hem biçimsel doğruluğu sağlar hem de erişilebilirliği artırır.
Toplumsal değişim açısından ise şu çıkarımı yapmak mümkün: Dil ve yazım, sabit değil, evrim geçiren birer araçtır. “ilân” biçimi bir kökeni, bir geçmişi temsil ederken; “ilan” biçimi modern yazı alışkanlığına, dijital ortama ve yazılı kültürün genişlemesine işaret eder. Böylece bir kelime aracılığıyla tarihle, toplumsal dönüşümle ve yazı kültürüyle ilişki kurmuş oluruz.
Sonuç
Özetle, doğru biçim “ilan”dır. “Ilân” ya da “iğlan” biçimleri yazım hatası sayılmaktadır. Ancak bu fark sadece dilbilgisel kurallarla açıklanamaz; bir zamanlar resmi yazı dilinden halkın yazı diline geçişin, eski yazım biçimlerinden modern yazı sistemine uzanan bir yolculuğun da parçasıdır. Yazım tercihiniz, yalnızca bir harf meselesi değil; dilin sosyal hafızası, yazılı kültürün evrimi ve yazım alışkanlıklarının tarihsel izleriyle bağlantılıdır.
—
Sources:
[1]: “İlan Nasıl Yazılır? TDK ile İlan Doğru Yazılışı Nedir?”
[2]: “İlan Nasıl Yazılır? – TDK Sözlük Nasıl Yazılık Sözlük Arşivi”
[3]: “İlan mı yoksa İğlan mı? Nasıl Yazılır? (TDK) Anlamı – Bilinen”
[4]: “İlan mı yoksa İğlan mı? Nasıl Yazılır? (TDK) Anlamı”